میان انواع سبکهایی که برای رمان وجود دارد؛ رمان مذهبی یکی از آنهاست که خصوصا در سالهای اخیر مورد توجه خاص مخاطبان قرار گرفته؛ رمانهایی که در انتخاب سوژه با تم مذهبی معمولا با چاشنی تاریخ نگارش میشوند. این رمانها با تکیه بر تعالیم و آداب دینی و مذهبی به انتقال باورها میپردازند.
چرا رمان مذهبی؟
رمانهای مذهبی با خلق فضایی خاص همزمان با یک واقعه تاریخی بزرگ و معروف، در کنار روایت زندگی شخصیت اصلی رمان به فهم بهتر فضای جامعه و تحولات آن در برههای خاص کمک میکنند. این رمانها با نشان دادن اتفاقاتی که کمتر دیده شدهاند و برجسته کردن آن در زندگی شخصیت، دیدگاه جدیدی به مخاطب خود میدهند. از رمانهای مذهبی میتوان به عنوان یکی از ابزار موفق در معرفی شخصیتهای بزرگ و موثر هر جامعه یاد کرد؛ رمانهایی که در آن شخصیتها با چالشهایی از جنس دینداری و کنشهای مرتبط با آن درگیر هستند.
در ادامه به معرفی 11 رمان مذهبی پرطرفدار ایرانی میپردازیم.
11 رمان مذهبی که شما را به دل تاریخ می برد
1- اقیانوس مشرق
زبان عمران از تشنگی مثل چوب خشک شده بود و چسبیده بود به سقف دهانش. عمران به خیال پیدا کردن آب حیات و راه زندگی جاویدان در دریای شمال، قید هرچه در جنوب را داشت زده بود. با مرکبش راهی شمال شده بود و حالا کف بیایان و روی ریگهای طلایی، سینه خیز افتاده و از خدا برای زنده ماندنش التماس میکرد.
چشم عمران مردی را دید با مشکی در دست. مشکی که هرچه از آن آب خورده میشد، به پایان نمیرسید! مشک، نقش پیکی را داشت برای نشان دادن راه آب حیات. عمران به سوی آب حیات میرفت؛ اما نه در شمال. دست غیب او را میبرد به آغوش «اقیانوس مشرق»!
کتاب اقیانوس مشرق به قلم مجید پورولی کلشتری یک رمان مذهبی خواندنی است که ماجرای آشنایی مردی ایرانی را با امام رضا (علیهالسلام) روایت میکند. مردی که خدا را قبول دارد اما از امامان و مسلک شیعیان خبر ندارد.
او که به شکل معجزهآسایی با کمک امام رضا نجات پیدا کرده؛ در هر قدم از سفرش، به خراسان و امام ساکن در آن نزدیک میشود.
«اقیانوس مشرق» رمانی خواندنی است که از انتشارات عهد مانا منتشر شده و به دست محبان شاه خراسان رسیده است.
2- دعبل و زلفا
دعبل به دیوارهای بلند قصر و سربازان نیزه به دستی که هر گوشه ایستاده بودند نگاه میکرد. بیقرار بود و اختیار دلش را از دست داده بود. برای دیدن دختری محبوس که پیش از او در هیچ کجای زندگی مانندش را پیدا نکرده بود؛ دعبل تنها یک راه داشت. باید جایی میان بزرگان و نامداران حاضر در قصر خلیفه برای خودش فراهم میکرد. برای شاعر نامداری چون دعبل که سرودههایش به سرعت در کوچه و بازار ورد زبان مردم میشد، چنین کاری سخت نبود اما با تکلیفش چه میکرد؟ امامش به دست خلیفه در زندانی بود و دعبل خود را در برابر او مسئول میدانست. دو راهی سختی که هر کدام از سویی دل دعبل را به سمت خود میکشیدند...
کتاب دعبل و زلفا از بهترین رمانهای مذهبی، تاریخی و عاشقانه است که پس از چاپ به سرعت میان مخاطبان مشهور شد. این رمان مذهبی درباره مرد شاعر و شیعهای به نام دعبل است که همزمان با عصر عباسی و امام موسی بن جعفر (علیهالسلام) زندگی میکند.
«دعبل و زلفا» به قلم مظفر سالاری توانسته در قالب رمانی مذهبی دشمنان اهل بیت و رویکرد آنها در اختناق جامعه و زندگی شیعیان را به خوبی روشن کند. این رمان مذهبی جذاب از انتشارات به نشر منتشر شده است.
3- راهی
حبیب هنوز هم داغ رفتن پیامبر خدا را روی قبلش احساس میکند. کافی است برای لحظاتی به ذهنش فرصت مرور خاطرات را بدهد تا اشکش جاری شود. او با تمام وجود برای آخرین فرستاده و پیامبر خدا ارزش قائل است اما معتقد است پیامبر اشتباهی را مرتکب شده! حبیب یهودی که از روزهای دور و دراز کینه به دل گرفته، حالا نمیتواند ولایت امیرالمومنین، علی بن ابیطالب را بپذیرد. برای خودش بهانهها میبافد و پیش میرود. راهی سفر شده تا برای ابوبکر بیعت بگیرد اما غافل از اینکه اراده او بخش کوچکی از این دنیاست. او در این سفر در مقابل یمنیها قرار گرفته. مردان و زنانی که دل در گرو محبت جانشین حقیقی پیامبر دارند.
رمان «راهی» به قلم رضوان کفایتی رمانی خواندنی و مذهبی از روزگار پس از رحلت پیامبر خداست. روزهایی که عدهای نتوانستند میان خواسته قلب و ایمانشان انتخاب درستی کنند و برای دور نگه دانشتن جانشین پیامبر تلاش میکنند. شخصیت اصلی این رمان مذهبی مردی به نام حبیب است که در قلبش ماجراهای زیادی را پنهان نگه داشته. رمان «راهی» به واسطه سفر و زندگی حبیب، به روایت اتفاقات آن روزهای اسلام و مسلمین پرداخته.
رمان «راهی» در 17 فصل نوشته و از انتشارات کتابستان چاپ و منتشر شده است.
4- ماه خاتون
ماه خاتون، دختر امیر خسرو و شاه اصفهان روی تخت افتاده بود. شیخ رافضی که از راه کاشان میآمد، پایین تخت را با داروها رنگارنگ و خوش عطر پر کرده بود. ندیمه جلو در کشیک میداد و شیخ رافضی با هر جمله دری از محبت امیرالمومنین (علیهالسلام) را به قلب ماه خاتون باز میکرد.
شفای درد ماه خاتون یک چیز بود. چیزی که در قصر و در نظر هواداران خلیفه ممنوع بود. فضائل و شناخت امیرالمومنین. اصلا همین حرفها بود که شیخ رافضی را روانه سیاهچال کرده و حکم اعدام را به دستش داده بود!
کتاب «ماه خاتون» رمان مذهبی خواندنی و نسبتا کم حجمی است که در قلب ایران زمین اتفاق میافتد. دختری اصیل و نجیب زاده از تمام آنچه که میتواند داشته باشد دست شسته تا برگی از محبت امامش را به دست آورد. او تشنه شنیدن و شناختن است اما قلب دشمنان اهل بیت آنقدر سیاه هست که حتی تحمل شنیدن وصف و حقیقت را هم نداشته باشند. رمان «ماه خاتون» به قلم مجید پورولی کلشتری از انتشارات بین الملل منتشر شده و به زندگی دختر حاکم اصفهان در زمان سلطنت سلسله صفویان اختصاص یافته.
«ماه خاتون» در طول داستانش به بیان فضائل اهل بیت و آثار هدایت ایشان بر زندگی مومنین پرداخته است.
5- رویای نیمه شب
هاشم با هر نگین و مرواریدی که در کارگاهش به روی گوشوارهها و گردنبندها نصب میکرد؛ چشمهای ریحانه را میدید. دختر شیعهای که با آمدن به مغازه آنها، خواب و خوراک را از هاشم گرفته بود. هاشم تلاش میکرد راهی پیدا کند تا به ریحانه و خانواده او نزدیکتر شود. اما علیرغم همه نزدیکیها و صمیمیتها، تفاوتی وجود داشت. هاشم سنی بود و ریحانه شیعه. ریحانه و خانوادهاش انتظار مردی را میکشیدند که سالها بود از نظرها پنهان بود. مردی به نام مهدی موعود (عج) که از نظر هاشم، دعا برای او و چشم انتظاری بیفایده بود! اما چیز دیگری برای او مقدر شده بود. سلسلهای از حوادث غیر قابل پیش بینی به زندگی او نزدیک و نزدیکتر میشدند تا نظر او را تغییر دهند...
رمان رویای نیمه شب یکی از رمانهای مذهبی خواندنی است که به قلم مظفر سالاری نوشته شده است. این رمان درباره زندگی جوانی سنی مذهب در حله عراق است. زمان اتفاق وقایع آن مربوط به قرن سوم هجری است. «رویای نیمه شب» از آن دسته رمانهای مذهبی است که پس از چاپ اول، چندین بار برای تجدید چاپ رفت و موفق شد دل مخاطبان را به دست آورد. این رمان مذهبی با چاشنی عشق از انتشارات کتابستان منتشر شده است.
6- نخل و نارنج
مرتضی هجده سالش بود که استاد فقهاش به او گفت: «مرتضی! در این سالها هرچه داشتم به تو آموختم. گمان کنم چیزی ندارم که بیش از این به تو بیاموزم. باید استاد چدیدی پیدا کنی.»
مرتضی در این سن به جایگاه رسیده بود که بیش از یک مقلد و کمتر از یک مجتهد بود!
او از کودکی مثل ستاره درخشانی بود که با سرعت برق و باد یاد میگرفت و در کسب فضائل، هم سن و سالهایش به گرد پای مرتضی هم نمیرسیدند. مرتضی آنقدر به این راه پیش رفت تا وقتی که شاگردان بزرگی را زیر دست خود پرورش داد.
نام او در تاریخ و کتابهای این سرزمین ماندگار شد. شیخ مرتضی انصاری از فقهای نامدار شیعه است که وحید یامینپور در کتاب نخل و نارنج رمانی به سبک زندگینامه داستانی درباره او نوشته. «نخل و نارنج» از روزهای تولد این شیخ فقید را روایت کرده و در خلال این رمان مذهبی با زبانی روان که به دل مینشیند، کرامات ایشان را مطرح کرده است.
شاگردان شیخ انصاری بعدها پاشنه آشیل حرکات و مبارزات عظیم سیاسی در ایران زمین شدند. یکی از آن شاگردان، میرزا محمدحسین شیرازی بود که با صدور فتوای تحریم تنباکو، در برابر قرارداد استعماری عصر ناصر الدین شاه ایستاد.
«نخل و نارنج» از انتشارات جمکران منتشر شده است.
7- پس از بیست سال
سلیم از کودکی دو گوش داشته که یکی نجوای محبت علی بن ابیطالب را میان قصههای شبانه مادرش شنیده و دیگری در خدمت پدرش بود که خود را وقف خدمت به خلفای غاصب حکومت کرده بودند. قصههای مادر از نظرکردگی سلیم در پیشگاه امیرالمومنین میگفت و دزدانی که به واسطه او از دزدیدن هشام ناکام مانند.
پدر اما طرف دیگر ماجرا بود. جایی که آنقدر جانشین پیامبر را دور از واقعیت نشان دادند تا عاقبت مردم انگشت به دهان میپرسیدند: «مگر علی هم نماز میخواند که به مسجد برود؟!»
رمان پس از بیست سال چند قدم از شرح دادن وقایع تاریخ جلوتر رفته و دریچهای شده به عمق و علت اتفاقاتی که در آن بیست سال افتاد. بیست سالی که امیرالمومنین در میان مردم بود تا ظهر عاشورا.
رمان مذهبی «پس از بیست سال» به قلم سلمان کدیور رمانی مفصل اما روانتر از آب است که به لطف قلم نویسنده و جذابیت ماجرایش مخاطب را با خودش همراه میکند و خیلی زود به انتها میرسد. شخصیت اصلی رمان سلیم بن هشام با ماجرای زندگیاش و دگرگونیهایی که از این شهر به آن شهر و از این نبرد به نبرد دیگر دارد؛ پشت پردههایی از تاریخ را نشان میدهد که تا به حال از آنها کمتر دیده و شنیدهایم.
«پس از بیست سال» از انتشارات شهرستان ادب منتشر شده است.
8- نامیرا
چند سال از روز مرگ پدر ربیع گذشته و او حالا رازی را از دهان مادرش میشنود. رازی که دلیل مرگ پدر و قاتلان او را به ربیع نشان میدهد. پدر بیگناهش کشته شده زیرا حاضر به لعن و نفرین جانشین حقیقی پیامبر خدا نبوده!
ربیع تنها کسی نیست که از ظلم و جور بنی امیه خونش به جوش آمده. وقتی برای انتقام و خونخواهی پدرش به دل بیایان زد؛ فهمید کسانی هستند که مثل او برای یک گام بزرگ آماده میشوند. مردم برای دعوت از حسین بن علی نامه مینوشتند و او را درمانگری بر پایان ظلم بی حد و نصاب بنی امیه میدانستند.
کتاب نامیرا رمان مذهبی با چاشنی از عشق ربیع است که زندگیاش به شهر پر التهابی چون کوفه گره خورده. کوفه و مردمانی که یک روز برای امام حسین (ع) نامه میفرستند و روز بعد به مهمان خود پشت میکنند!
کتاب «نامیرا» به قلم صادق کرمیار از انتشارات نیستان منتشر شده است و تلاش کرده در کنار ماجرای داستان زندگی شخصیت اصلی آن، دلایلی پنهان و آشکار از چرایی رفتار مردم کوفه را نشان دهد. مردمی که در ادعای مسلمانی کم نداشتند اما در روز واقعه، پشت دشمنان امامشان ایستادند.
9- حیدر
رمان حیدر ماجراهایی تاریخی که در سال دوم تا یازدهم هجرت اتفاق افتادهاند را از زبان راوی و صاحب آن خاطرات تعریف کرده است.
اتفاقات مختلفی که بارها جسته و گریخته از آنها شنیدهایم اما حالا با رمان «حیدر» که از زبان امیرالمؤمنین علی (علیهالسلام) نوشته شده است میتوان آنها را دقیقتر و با عینکی نزدیکبین تماشا کرد.
رمان «حیدر» با پشتوانه منابع پژوهشی دسته اول و موثق از منابع شیعه و سنی سراغ ابداعی رفته که اکثر نویسندهها کمتر از این تکنیک استفاده میکنند. او به واسطه روایت اول شخصی که در رمان استفاده کرده؛ مخاطب را یک گام به شخصیت امیرالمؤمنین نزدیکتر کرده و فرصت شنیدن از زبان آن بزرگوار را فراهم کرده.
این رمان روزهای ازدواج امیرالمؤمنین با فاطمه زهرا (سلاماللهعلیها) را روایت کرده. پس از آن به صورت متمرکز روی سالهای زندگی مشترک آن بزرگوار و اتفاقات این زندگی پرداخته و تا روایت داستانوار واقعه فاطمیه پیش رفته است.
نویسنده این رمان مذهبی آزاده اسکندری است که با روایت خطی از زندگی امیرالمؤمنین موفق به نوشتن رمان مذهبی متفاوتی نسبت به اکثر آثار موجود شده است. انتشارات کتابستان معرفت این رمان مذهبی و خواندنی را در سیصد و هشتاد صفحه منتشر کرده است.
10- من برمیگردم
زبیده خاتون مدام در اتاقش قدم میزند و فکر میکند. چطور این همه سال سکوت کرده؟ چطور عاشقانه مردی را دوست داشت که حالا دستش به خون امام معصوم آلوده است؟
در آن روز و شبهای طولانی که همسرش هارون الرشید، امام موسی بن جعفر (علیهالسلام) را در زندانی سرد زندانی کرده بود و شکنجه میداد؛ چرا زبیده خاتون نتوانست کاری کند؟ این فکرها مغزش را میجوید و سینهاش را آن قدر تنگ میکرد که نفس هم در آن جا نمیشد. قصر با تمام بزرگیاش برای او به قدر قفس آهنی شده بود که در زندان امامش ساخته بودند.
حالا زبیده باید تصمیم گرفت در مقابل شک هارون الرشید چه کند؟ اگر شیعه بودن خود را برملا میکرد؛ تضمینی بر زنده بودنش باقی نمیماند. آن هم در مقابل مردی چون هارون الرشید که ریختن خون شیعیان و آب خوردن برایش تفاوتی نداشت!
رمان «من برمیگردم» به قلم فاطمه دولتی، رمانی مذهبی در دل تاریخ است که راوی آن زنی شیعه و محب اهل بیت است که همسر خلیفه هارون الرشید بود. «من برمیگردم» داستان تصمیمهای بزرگ است؛ تصمیمهایی سرنوشت ساز که هر روز و هر بار در تاریخ تکرار میشوند و همه ما به نحوی با آنها مواجهیم.
11- تنهای هزار ساله
تنها چیزی که آن روز در شهر ری غیر عادی به نظر میآمد، بارانی بود که چند روز پیوسته میبارید و سیل شده بود. مردم خبر نداشتند که قطرههای باران آمده بودند تا گورستان قدیمی که زیر خاک دفن شده بود را بیرون بکشند و یکی از میتهایش را از خاک بیاورند بیرون. میتی که پارچه کفنش چون کاه پوسیده بود اما تنش سالم مانده بود. شبیه تن همه آدمهایی که با چشمان گرد تا کمر توی قبر خم شده و به آن نگاه میکردند. عاقبت تکه سنگی که در قبر بود بخشی از معما را حل کرد. بدن برای شیخ صدوق بود. مردی که حدود هزار سال پیش به خاک سپرده شده بود!
کتاب «تنهای هزار ساله» ماجرای واقعی پیدا شدن بدن سالم شیخ صدوق در دوران فتحعلی شاه آن هم پس از سالهاست. مرد عالمی که خدمات کمنظیری را به اسلام کرده و جزو عالمان دستهاول شیعه شناخته میشود. «تنهای هزار ساله» سراغ زندگی پدر شیخ صدوق و سپس خود او رفته و با زبانی شیرین و داستانی به روایت زندگی پربرکت این دو مرد بزرگ و ارتباط آنها با صاحب الزمان (عج) پرداخته است.
سعید تشکری و مهدی سیم ریز دو نویسنده «تنهای هزار ساله» هستند که آن را در دفتر نشر معارف به چاپ رساندهاند.
نقطه اتصال
در این مقاله تلاش کردیم تعدادی از کتابهایی با محتوای رمان مذهبی را معرفی کنیم. جایی که ادبیات و آموزههای دینی به هم گره خوردهاند و مشغول روایت زندگی افرادی هستند که در کشمکش فرصتهایی از تاریخ باید انتخاب کنند؛ انتخابهای بزرگ برای ایستادن پای اعتقادشان. با این کتابها سری بزنید به دنیای شوق و تردید شخصیتهایی در دل تاریخ.
تاریخ با طعم آبنبات
گاهی افراد برای مواجه با حقیقتها در تاریخ، خسته از زبان خشک تاریخی از خیر دانستن میگذرند اما رمانهای مذهبی این فرصت را میدهند که در کنار مطالعه داستانی شیرین و تجربه احساسات مختلف با هر صفحه از رمان، با تاریخ بیشتر آشنا شویم و صداهای آهستهای از دل تاریخ و روزهای دور که تا قبل از این به گوشمان نمیرسید را بهتر از هر زمان دیگری بشنویم.
لذت دانستن!
آنچه مطالعه رمانهای مذهبی به مخاطب میبخشد، یک گام از دانستیهای صرف جلوتر است. دانستن درباره وقایع زندگی معصومین و شناختن شرایط موجود در زمانه آنها، فرصت بینش دقیقتری را به ما میبخشد. دانستن از آنچه که انسانها را از امام وقتشان دور میکرد یا کارهایی که از دست یک مسلمان دلداده و محب اهل بیت برمیآمده؛ میتواند آینه اعمال فردای ما شود.
صفحه اول کجاست؟
به معرفی کتابها نگاه کنید. بیشتر از همه درباره کدام واقعه تاریخی احساس و میل به دانستن دارید؟ ماجرا کدام یک از رمانهای مذهبی برای لحظاتی هرچند کوتاه ذهنتان را درگیر کرد؟ به حستان اعتماد کنید و همان کتاب را تهیه کنید. هر کدام از رمانهای مذهبی، آغازی برای نگریستن با دیدگاهی جدید به یک واقعه تاریخی در دل اسلام خواهد بود.
