آیا برای رسیدن به ایمان واقعی، پیروی از دستورات دینی کافی است؟ آیا خداوند بهجز نماز خواندن و روزه گرفتن و پرداختن خمس و زکات، از ما چیز دیگری نمیخواهد؟ آیا میتوان اخلاقیات را در مرکز تمام تعالیم دین اسلام قرار داد؟ مجموعه کتاب «اخلاق ربانی: تادیب غضب» برای پاسخ به همین سوالات نوشته شده و به توضیح نقش نیروی خشم در وجود انسان، ضرورت آن در اجتماع و ابزارهای لازم برای کنترل آن میپردازد. نویسنده این کتاب حضرت آیت الله العظمی حاج آقا مجتبی تهرانیاند که در سطح کشور به عنوان یکی از بزرگترین اساتید اخلاق در حوزه علمیه به حساب میرفتند. خشم و غضب در بسیاری از سورههای قرآن تحریم شده و در بسیاری از قصههای قرآنی، خداوند خشم انسان را عامل هلاکت او معرفی کرده است. به همین دلیل است که باید از خشم خود ترسید و برای کنترل آن به فکر راهکارهای اساسی بود؛ راهکارهایی که در هرکدام از جلدهای این مجموعه کتاب از دریچهای متفاوت و بر محور موضوعات جدید به بررسی موضوع غضب پرداخته است.
در ادامه هرکدام از این 10 کتاب را بهطور خلاصه بررسی میکنیم:
- نفس و اوصاف آن: در کتاب قبلی جُبن (ترس بیش از اندازه و فلجکننده) به عنوان یک رذالت ذکر شده و در این کتاب به صِغَر نفس پرداخته میشود؛ همان موضوعی که میتواند باعث ذلت یا عزت شخصی شود و رضایت از زندگی را تعیین کند.
- نفس و حالات آن: عقل نیرویی است که باید سه نیروی اصلی دیگر، یعنی غضب، شهوت و وهم را در زیر سایۀ خود قرار بدهد؛ در این کتاب با همین نگاه، با بازتعریفی از اخلاق به عنوان تجلیگاهی متعادل از این نیروها آشنا میشود.
- نفس و آثار آن: در قسمت سوم، دربارۀ روش برخورد با نفس بحث میشود. در این کتاب نویسنده بر روی موضوع تزکیۀ نفس تاکید میکند و به درستی نشان میدهد که تذهیب نفس چطور میتواند توانایی کنترل خشم را به دنبال داشته باشد.
- عُجب و انکسار نفس: چهارمین کتاب دربارۀ خودبزرگبینی و خودکوچکبینی است؛ دو عاملی که در کنار دیگر موارد، باعث دور شدن انسان از جایگاه واقعیاش میشود و او را از حقیقت امور اخلاقی دور میکند.
- کبر و تواضع: برتر دیدن خود از دیگران باعث دست زدن به انواع گناهان میشود و در مقابل، تواضع و فروتنی به معنای افتادگی روحی و درونی دربرابر دیگران است؛ یکی از وظایف اخلاق، نگه داشتن این دو در جایگاه درست و متعادل است.
- خوف و رجاء: این کتاب دربارۀ انواع ترس و امید است؛ دو نیرویی که در پیشبرد زندگی انسان مهمترین هستند و در این کتاب میخوانیم که افراط و تفریط در هر کدام باعث دوری انسان از اعتدال در زندگی مادی و معنوی میشود.
نظرات