کتاب فلسفه تاریخ، جلد اول اثر شهید مرتضی مطهری، نخستین و برجسته‌ترین گام از مجموعه چهارجلدی ارزشمند ایشان است که در سال‌های ۱۳۵۵ تا ۱۳۵۷ توسط شاگردان دانشگاهی ایراد و سپس از طریق انتشارات صدرا به چاپ رسیده است. این اثر به‌عنوان یک مرجع بنیادین در باب فلسفه تاریخ، تلاشی است برای کاوش در معانی عمیق تاریخ از منظر اندیشه و عرفان. مطهری در این جلد، با زبانی روان اما در عین حال سنگین، به بررسی ماهیت تاریخ، منطق وقوع رویدادها و روند شکل‌گیری وقایع می‌پردازد و پرسش‌های اساسی همچون «تاریخ چیست؟» و «چه عوامل سرنوشت بشر را رقم می‌زنند؟» را به شیوه‌ای فلسفی و نقدآمیز مطرح می‌کند.

در این کتاب، استاد مطهری با بهره‌گیری از منابع معرفت‌شناسی و عرفانی، نقدی تند بر دیدگاه‌های سطحی و صرفاً عینی نسبت به تاریخ ارائه می‌دهد و بر اهمیت داشتن بینشی عمیق اخلاقی و معنوی در فهم پویایی تاریخی تأکید می‌کند. او باور دارد که تاریخ، فراتر از مجموعه‌ای از رویدادها و ارقام، پدیده‌ای زنده و پویا است؛ جایی که اندیشه‌های انسان، ارزش‌های اخلاقی و تعامل میان نیروهای اجتماعی، نقش تعیین‌کننده‌ای در شکل‌دهی به سرنوشت بشر دارند. این نگرش جامع، خواننده را ترغیب به تأمل و تعمق در سرنوشت و آینده بشر می‌کند و نشان می‌دهد که درک درست تاریخ می‌تواند چراغ راه اندیشه و محرکی برای رشد فردی و اجتماعی باشد.

انتشارات صدرا با چاپ این اثر، امکان دسترسی گسترده‌تر به اندیشه‌های پیشگامانهٔ شهید مطهری را برای دانشجویان، پژوهشگران و علاقه‌مندان به علوم انسانی فراهم آورده است. «فلسفه تاریخ، جلد اول» نه تنها حامل آموخته‌های علمی و فلسفی است، بلکه پاسخی است به پرسش همیشگی انسان درباره چرایی وجود و مسیر تحول او در بستر زمان.

این کتاب همچون چراغی در میان تاریکی زمان، خواننده را به دنیایی دعوت می‌کند که در آن گذشته، حال و آینده در هم تنیده شده‌اند و هر رویدادی حامل بار معنوی و فلسفی عمیقی است. مطهری با دیدگاهی نو و نگاهی تحلیل‌گرانه، مخاطب را به سفری در اعماق تاریخ می‌برد و او را فرا می‌خواند تا فراتر از نگاهی سطحی به وقایع، به ریشه‌ها و عوامل بنیادین تشکیل‌دهندهٔ هر حادثه پی ببرد. در نهایت، «فلسفه تاریخ، جلد اول» اثری است که فراتر از یک کتاب درسی، دعوتی به تفکر و اندیشه عمیق درباره معنا و منطق تاریخ محسوب می‌شود؛ سفری که هر گام آن، پنجره‌ای نو به سوی روشنایی اندیشه و رشد فرهنگی می‌گشاید.

کتاب فلسفه تاریخ جلد اول را به چه کسی پیشنهاد می‌کنیم؟

این کتاب را به دانشجویان، پژوهشگران و علاقه‌مندان به فلسفه تاریخ توصیه می‌کنم؛ همچنین برای کسانی که به دنبال درک عمیق ارتباط بین تاریخ، فرهنگ و ارزش‌های انسانی هستند، منبعی ارزشمند محسوب می‌شود.

در برشی از کتاب فلسفه تاریخ جلد اول می‌خوانیم:

آیا تاریخ علم است؟ میگوید تاریخ با خاص و جزئی سروکار دارد و علم با عام و کلی.

اساساً یک نوع گنگی در بحث خود مؤلف ای. اچ. کار) هست. بحث خوبی است که آیا تاریخ علم است یا نه؟ و بعد ایراد به اینکه تاریخ علم است و بیان اینکه تاریخ علم نیست به همین جهت که تاریخ به جزئی و [ امر] شخصی تعلق می گیرد و حال آنکه علم به کلی و به عبارت دیگر علم یعنی کشف قوانین کلی درباره هر چیزی در صورتی که تاریخ جزئی است چون مورخ فقط وقایع جزئی و شخصی را نقل می کند. این در واقع بحث این است که در گذشته اکثر مورخین نقل وقایع می کردند بدون اینکه تحلیلی از وقایع کرده و آنها را تحت یک ضابطه کلی و علمی در آورند. در دوره های بعد مثل [دوره] ابن خلدون و در دوره اروپا تاریخ را به صورت یک علم و یک فلسفه در آوردند یعنی خواستند برای تاریخ ضوابطی بیان کنند. آیا این ممکن است یا نه؟ مؤلف در بیان خودش در یک حال حمله و گریزی است، مثل اشعری‌ها و معتزلی‌ها که هر کدام عقیده ای را انتخاب می کنند به دلیل اینکه عقیده مخالف را رد می‌کنند.