کتاب فلسفه تاریخ جلد چهارم چهارمین مجلد از مجموعه چهارجلدی ارزشمند استاد شهید مرتضی مطهری است که در اصل بر اساس درسها و گفتوگوهایی تدوین شده است که در سالهای ۱۳۵۵ تا ۱۳۵۷ (پیش از آغاز انقلاب اسلامی) در جمع برخی از شاگردان دانشگاهی و در منزل ایشان ایراد میشده است. این مجلد به منزلهٔ نتیجه نهایی مباحث مطرحشده در مجلدات قبلی به شمار میآید؛ در حالی که مجلدات قبلی به عنوان مقدمههای جامع معرفی تاریخ از دیدگاههای مختلف مورد بحث قرار میگرفتند، این جلد تلاش میکند تا فلسفه تاریخ را از منظر قرآن و بر پایهٔ بینشی الهی و اخلاقی بازنگری کند. این کتاب را نشر صدرا منتشر کرده است.
در این اثر، موضوعاتی کلیدی همچون نوع ترکیب و وحدت جامعه، نحوه وجود تاریخ، خاستگاه مذهب و تمایز بین حق و باطل در متون قرآنی به تفصیل مورد بررسی قرار گرفتهاند. استاد مطهری با بهرهگیری از رویکردی جامع و چندبعدی، تاریخ را نه تنها به عنوان مجموعهای از رویدادهای گذشته، بلکه به عنوان پدیدهای زنده و پویا معرفی میکند؛ تاریخی که در آن ارزشهای اخلاقی، عرفانی و اجتماعی نقش تعیینکنندهای در شکلدهی سرنوشت بشر ایفا میکنند.
از آنجا که محتوای این مجلد بخشی از درسهای کلاس درس استاد میباشد، مطالب به صورت خلاصه و با اشاره به نظرات و بیانات شاگردان ارائه شده است. این سبک گفتوگویی و آموزشی ممکن است در برخی موارد باعث شود که مطالب در نگاه اول احساس نارسایی کند، اما در عین حال نکات دقیق و بدیعی را در بر دارد که برای درک عمیق مفاهیم فلسفه تاریخ ضروری است.
فلسفه تاریخ جلد چهارم با تأکید بر بینش الهی قرآن، دعوتی است به تفکر و تأمل عمیق دربارهٔ نحوه تأثیر ارزشهای اخلاقی و عرفانی بر هدایت جامعه و شکلدهی به تحولات تاریخی. این اثر، به عنوان یک منبع ارزشمند برای دانشجویان، پژوهشگران و علاقهمندان به فلسفه تاریخ و مطالعات دینی، فرصت جدیدی برای بررسی و بازنگری در مفاهیم بنیادی تاریخ فراهم میکند؛ تاریخی که نه تنها به ابعاد زمانی و رویدادی محدود نیست، بلکه بازتابدهندهٔ تعاملات پیچیده اخلاق، عرفان و ساختارهای اجتماعی در مسیر تحول بشر میباشد.
نظرات