کتاب روحانیات در اسلام و در میان مسلمانان به قلم شهید آیت‌الله دکتر بهشتی قرار است با گذری تاریخی بر جایگاه و وظایف روحانیت در اسلام و سایر ادیان به چندین سوال اساسی پاسخ دهد:

آیا اسلام خواسته است چنین طبقه‌ای به نام روحانیت در میان مسلمانان به وجود آید تا همواره نگهبان خاص دین و علوم دینی و آشنایی به قرآن و حدیث، مخصوص آنان بوده و دیگران از آن محروم باشند؟

آیا در ازای این مسئولیت و این‌گونه اختصاص‌ها و انحصارهای علمی و عملی در قوانین اسلام برای آنها مزایای مالی و غیرمالی خاص مقرر شده‌است؟

چرا باید کتاب حاضر را مطالعه کنیم؟

دکتر بهشتی در دو حوزه سنتی و مدرن دانش می‌آموزد. سپس از شرق سنت‌زده به غرب مدرن و متجدد می‌رود و در حالی که به آموزش اندیشه اسلامی مشغول می‌شود، دیگر اندیشه‌ها و مکتب‌های فکری دوران خود را نیز فرامی‌گیرد. اما برخلاف بعضی از روشن‌فکران یا نواندیشان دینی که اسلام را با افکار غربی محک می‌زدند یا برای آشتی دادن این دو تلاش می‌کردند بهشتی همه آموخته‌هایش را در فکر و جان خود هضم می کرد و در نهایت همه را با قرآن محک می‌زد؛ چنانچه نه مقهور علم جدید شد تا قرآن را به حد نظریات علمی تقلیل دهد و نه مجذوب اندیشه و فلسفه مدرن شد تا برای توجیه و تفسیر اندیشه دینی از تکه پاره‌های آنان استفاده کند. او به سرچشمه زلال اسلام (قرآن) وصل بود و با توجه به این ویژگی، آثار او قابلیت راهنمای عمل بودن را دارد.

این نوشتار را به چه کسانی پیشنهاد می‌کنیم؟

متفکران حوزه علوم اسلامی، روحانیون را مخاطب خاص این جستار می‌دانیم و کتاب‌دوستانی که می‌خواهند از اندیشه‌های روشنفکرانه شهید مطهری بهره‌مند شوند مخاطبان عام این اثر می‌باشند.

برشی از کتاب:

باید اعتراف کرد که بهره‌مندی از علوم اسلامی و تظاهر به زهد و تقوا و افتخار مصاحبت با پیغمبر (ص) و نظایر اینها از همان آغاز مورد سوء استفاده قرار می‌گرفت. ابوهریره‌ها برای گفتن یک حدیث دروغ و مجعول که به سود یک دستگاه یا زبان مخالفین آن دستگاه بود و گاهی برای کتمان حدیث دیگر که به زیان دستگاه یا سود مخالفین آن بود از معاویه و امثال او پولها گرفته و مقامها و منصب‌ها یافتند و زاهد نمایان، دکان‌های تازه باز کردند. کم کم کار به آنجا رسید که بسیاری از آلودگی‌های دستگاه‌های روحانی ادیان دیگر به مسلمانان نیز سرایت کرد. در گوشه و کنار سرزمین اسلام مردمی بیکاره به عنوان عابد و زاهد به جای آن که تن به کار و کوشش دهند و به کسب و کار و حرفه‌ای بپردازند در گوشه‌ای خزیده و نماز و عبادت خدا و گفتن اذکار یا خواندن آیات قرآن را حرفه خود قرار دادند و به عنوان اینکه بندگان مقرب خدایند به هیچ گونه وظیفه و مسئولیت دیگری در امور اجتماعی مسلمانان تن در ندادند.