حاج ملاهادی سبزواری از جمله فیلسوفان بزرگ اسلامی است که آثار گرانسنگی از خود در این موضوع به جای گذاشته است. او دانشمندی ادیب بود که طبع عرفانی و شعری بسیار قوی داشت. به همین جهت در منظومه‌ای مطول تمامی مباحث منطق و فلسفه را به زبان شعر سرود. سپس خود شرح و تفصیل این منظومه را نگاشت که حاصل این کار اثر جامعی در حوزه این دو علم گردید. مطالعه و مباحثه این اثر سبب می‌شود تا با بسیاری از نظریات فیلسوفان مشائی، اشراقی و صدرایی اشنا گردید. نقطه قوت دیگر این اثر شمولیت آن است که به تمامی مسائل فلسفی می‌پردازد و نکته مهمی را جای نمی‌گذارد.

استاد مرتضی مطهری شاگرد ممتاز و مستعد علامه طباطبایی در حیطه فلسفه بود. ایشان پای این درس تسلط بسیار خوبی بر کتب فلسفی قدما پیدا کردند و میراث دار گنجینه علومی است که از استاد بزرگ خود به ارث برده‌اند. برخی از اساتید فلسفه غرب دانشگاه تهران و گروهی از دانشجویان این رشته از استاد درخواست داشتند تا به تدریس این کتاب مهم بپردازند. از همین روی محفل درسی از سال 1354 تا 1357 در منزل استاد تشکیل گشت و شهید مطهری معظم مباحث مطرح شده در کتاب را با ارائه منحصر به فرد و بسیار روان تدریس نمودند. «شرح مبسوط منظومه» علاوه بر آن که مشتمل بر برخی ابتکارات فلسفی شهید مطهری است، بر نظرات فیلسوفان غربی نیز نظر دارد و به مقابله این دو مکتب نیز پرداخته است.

در جلد اول از مجموعه شرح مبسوط منظومه شما می‌توانید مباحث مطرح شده ذیل این سرفصل‌ها را مطالعه نمایید: بداهت وجود، اشتراک وجود، مغایرت و اتحاد وجود و ماهیت، اصالت وجود، حق متعال وجود محض است، وحدت و کثرت وجود، وجود ذهنی، اتحاد عاقل و معقول، معقولات ثانیه، احکام سلبی وجود، امتناع اعاده معدوم، شبهه معدوم مطلق

در ادامه برشی از این کتاب را می‌خوانید:

ترکیب حقیقی بر دو قسم است ترکیب عقلی و ترکیب عینی یا خارجی. ترکیب عقلی یعنی اینکه شیء در خارج دو حیثیت مختلف ندارد ولی عقل این را در ظرف خودش در قرع و انبیق خودش به دو حیثیت مختلف تحلیل می‌کند. دو حیثیتی که در خارج نمی‌شود این دو حیثیت را از یکدیگر تفکیک کرد ولی عقل در ظرف خودش می‌تواند تحلیل کند. ترکیب شیء از اجزاء ماهیت یعنی از جنس و فصل از این قبیل است. اینکه می‌گویند انسان حیوان ناطق است نه این است که این شیء در خارج نیمش حیوان است و نیمش ناطق تا بگوییم آن نیمۀ حیوانش کجاست؟ آیا مثلا نیم بالای بدنش حیوان است و نیم پایینش ناطق یا بر عکس؟ نیم راستش حیوان است و نیم چپش ناطق؟ یا اعصابش ناطق است و غیر اعصابش حیوان؟ نه، این به تمام وجودش حیوان است و به تمام وجودش ناطق است. این موجود در عالم خارج «حیوان هو ناطق است» نه اینکه «حیوان و ناطق» باشد.