کتاب «انحطاط و ترقی تمدن ها» در ذیل مباحث فلسفه تاریخ در انجمن اسلامی پزشکان در سال 1353 در یازده جلسه بیان شده است. در این جلسات علاوه بر شهید مطهری اندیشمندان اسلامی دیگری همچون مهندس بازرگان نیز مباحث خود را در این حیطه مطرح می‌کردند. بخش‌هایی از این اثر نیز پرسش و پاسخ‌هایی است که میان استاد و حضار رد و بدل گشته‌اند.

مطالعه این کتاب به مخاطب در فهم راز حرکت تاریخ کمک خواهدن کرد و همچنین با عوامل انحطاط و ترقی تمدنها آشنا می‌گردد.همچنین استاد به سنت‌های الهی که در طول تاریخ تکرار شده‌اند و تاریخ را به آینه عبرت تبدیل کرده‌اند اشاره دارند. همه این‌ها از نگاه قرآن مورد بررسی و تحقیق قرار گرفته است؛ همچنان که موضوع تکامل تاریخ از نظر منطق دیالکتیک مورد بررسی و نقد واقع شده است. از این نظر این اثر می‌تواند برای امروز ما و آینده انقلاب اسلامی ما مفید و مؤثر واقع گردد.

در ادامه برشی از این کتاب را می‌خوانید:

در تعبیرات خود هگل بیان واضح‌تر و روشن‌تر است. او درباره افراط و تفریط و تعادل می‌گوید هر حالت افراطی منتهی به یک نوسان تفریطی می‌شود. مثلاً آزادی وقتی که به حد افراط برسد هرج و مرج است، یا نظم وقتی که به حد افراط برسد دیکتاتوری است. ولی وقتی که دیکتاتوری به حد افراط برسد در بطن خودش آزادی را می‌پروراند. بعد این آزادی بالاخره این دیکتاتوری را نفی می‌کند اما بعد آزادی گسترش پیدا می‌کند.