حاج ملاهادی سبزواری از جمله فیلسوفان بزرگ اسلامی است که آثار گرانسنگی از خود در این موضوع به جای گذاشته است. او دانشمندی ادیب بود که طبع عرفانی و شعری بسیار قوی داشت. به همین جهت در منظومه‌ای مطول تمامی مباحث منطق و فلسفه را به زبان شعر سرود. سپس خود شرح و تفصیل این منظومه را نگاشت که حاصل این کار اثر جامعی در حوزه این دو علم گردید. مطالعه و مباحثه این اثر سبب می‌شود تا با بسیاری از نظریات فیلسوفان مشائی، اشراقی و صدرایی اشنا گردید. نقطه قوت دیگر این اثر شمولیت آن است که به تمامی مسائل فلسفی می‌پردازد و نکته مهمی را جای نمی‌گذارد.

استاد مرتضی مطهری شاگرد ممتاز و مستعد علامه طباطبایی در حیطه فلسفه بود. ایشان پای این درس تسلط بسیار خوبی بر کتب فلسفی قدما پیدا کردند و میراث دار گنجینه علومی است که از استاد بزرگ خود به ارث برده‌اند. برخی از اساتید فلسفه غرب دانشگاه تهران و گروهی از دانشجویان این رشته از استاد درخواست داشتند تا به تدریس این کتاب مهم بپردازند. از همین روی محفل درسی از سال 1354 تا 1357 در منزل استاد تشکیل گشت و شهید مطهری معظم مباحث مطرح شده در کتاب را با ارائه منحصر به فرد و بسیار روان تدریس نمودند. «شرح مبسوط منظومه» علاوه بر آن که مشتمل بر برخی ابتکارات فلسفی شهید مطهری است، بر نظرات فیلسوفان غربی نیز نظر دارد و به مقابله این دو مکتب نیز پرداخته است.

در جلد دوم از مجموعه شرح مبسوط منظومه شما می‌توانید مباحث مطرح شده ذیل این سرفصل‌ها را مطالعه نمایید: تعلق جعل به وجود، مواد ثلاث و اقسام وجود، جهات ثلاث و بداهت آن، اعتباری بودن مواد ثلاث، مباحث مربوط به امکان، شناخت، حدوث و قدم، سبق و لحوق یا تقدم و تاخر، ماهیت و احکام آن

در ادامه برشی از این کتاب را می‌خوانید:

تفاوت میان زمان و مکان در این است که مکان با اینکه یک امر ممتد کشش داری است، میان مراتب و اجزائش نسبت به یکدیگر هیچ گونه «تقدم و تأخر ذاتی» موجود نیست. در فصل بعد خواهیم گفت که تقدم و تأخر میان مراتب مکان یک امر نسبی و قراردادی است. مثلاً در آنجا که عده ای مأموم به یک امام جماعت اقتدا می کنند اگر مثلاً ده تا صف تشکیل شده باشد و امام جماعت را به عنوان مقیاس در نظر بگیرند میگویند صف جلو و صف عقب یا صف اول و صف دوم و صف آخر؛ یعنی نسبت به امام جماعت این یکی تقدم دارد و آن یکی تأخر؛ و اگر همان ده صف را نسبت به شیئی که در پشت سرشان واقع است در نظر بگیرند و آن شیء را مقیاس قرار دهند آن صف آخر میشود صف اول صف ماقبل آخر میشود صف دوم و صف اول میشود صف آخر پس مراتب مکان یک امر نسبی است.