شهید مطهری در سرآغاز کتاب «جامعه و تاریخ در قرآن» این ادعا را بیان می کنند که اسلام به عنوان یک مکتب و ایدئولوژی باید بتواند برای مشکلات روز جامعه راه حل ارائه دهد. قدم ابتدایی برای اینکه بتوانیم براساس مبانی اسلام پیش برویم و از رهنمون‌های این دین برای اصلاح و توسعه حیات خود بهره ببریم این است که دین را به شکل درست و عقلانی بشناسیم. ایشان به توصیه امام خمینی در روزهای پایانی هفته درسی را در شهر قم  طرح می‌ریزند که در سال های 55 و 56 برگزار می‌گردد. ده جلسه از این دوره مربوط به بررسی دو موضوع جامعه و تاریخ از منظر قرآن است.

این کتاب را در واقع می توان یک مطالعه تطبیقی در حوزه این دو رشته علوم انسانی دانست که سخنران هم نسبت به نظریات متفکران غربی آگاه هست و هم نسبت به گفتمان اسلام و آیات وحی اشراف کاملی دارد. همین توانایی سبب شده تا با دیدی جامع و نقطه نظری منحصر به فرد بتواند در مورد مسائل جامعه شناسی و فلسفه اخلاق در این کتاب سخن گفته و فرد بتواند مسائل مطرح در علم جامعه شناسی و تاریخ را از نگاه یک متفکر اسلامی به خوبی درک کند. از جمله مهم‌ترین مباحثی که در این کتاب نقد و بررسی می‌شود بحث ماتریالیسم تاریخی است که استاد نکات تازه و مهمی در مورد آن مطرح کرده‌اند.

در ادامه برشی از این کتاب را می‌خوانید:

این فکر غلط است که بگوییم آقا فلان کتاب‌ها را نخوانید. کتاب کی و کی را نخوانید. کتاب‌های کمونیستها را نخوانید. نه باید بخوانید. اگر کتابهای کمونیستها را شما نخوانید چه کسی بخواند؟ مردم دیگر می‌خوانند، شما اگر نخوانید که بی‌خبر می‌مانید. باید آماده باشید؛ نه فقط نسبت به مکتب کمونیسم بلکه انواع مکتب‌هایی که در دنیا وجود دارد فکرهایی که در میان مردم هست شما با مردم سر و کار دارید باید با آن فکرها آشنا بشوید ولی بیشتر باید با فرهنگ خودتان که فرهنگ اسلامی است و با معارف اسلامی مجتهداً و از روی اجتهاد آشنا بشوید که بعد بفهمید فلان فکر را باید بپذیرید یا نباید بپذیرید؛ اگر نباید بپذیرید روی چه اصولی با چه استدلالی؟