کتاب «تاریخ تحلیلی اسلام» متن پیاده‌شده‌ی سخنرانی‌های حجت‌الاسلام علیرضا پناهیان است که طی سال‌های ۱۳۹۲ تا ۱۳۹۶ در هیئت شهدای گمنام ارائه شده‌اند. این اثر با نگاهی نو و تحلیلی، دوران پیامبر اکرم(ص) را از عصر جاهلیت تا استقرار حکومت در مدینه بررسی می‌کند و می‌کوشد ریشه‌های مشکلات آن دوره و تدابیر پیامبر(ص) در مواجهه با آن‌ها را واکاوی کند.

این کتاب در چهار فصل تنظیم شده است: «اهمیت و آثار مطالعه تاریخ» «جاهلیت» «بعثت» و «دعوت»

در فصل اول، نویسنده به ضرورت شناخت تاریخ صدر اسلام به‌عنوان منبعی برای فهم سنت‌های الهی در طول تاریخ می‌پردازد. او تأکید می‌کند که هدف از مطالعه تاریخ، صرفاً دانستن وقایع نیست، بلکه باید از آن برای حل مسائل امروز استفاده کرد.

در فصل دوم، با نگاهی متفاوت به جامعه عرب جاهلی، تصویری کلیشه‌ای از عقب‌ماندگی آن دوره را به چالش می‌کشد. پناهیان بر این باور است که جاهلیت را نباید صرفاً معادل عقب‌ماندگی دانست؛ چرا که آن جامعه ویژگی‌های مثبت و مترقی نیز داشته است. او به پیامدهای سیاه‌نمایی افراطی از دوران جاهلیت می‌پردازد و سپس دلایل مخالفت اعراب جاهلی با پیامبر را تحلیل می‌کند.

فصل سوم، از این پرسش کلیدی آغاز می‌شود که «مشکل اصلی عرب جاهلی با پیامبر چه بود؟». نویسنده معتقد است نه مناسک دینی، بلکه اصل ولایت و رهبری دینی پیامبر مشکل‌ساز بود. او با این مقدمه به تبیین مفهوم ولایت و جایگاه آن در منطق دینی می‌پردازد.

در فصل پایانی، سیرۀ پیامبر(ص) در دعوت به اسلام بررسی می‌شود؛ از دشواری‌ها و دشمنی‌ها تا ابتکارات آن حضرت در مسیر تبلیغ. این فصل، معیارهایی ماندگار برای دعوت عقلانی به دین در اختیار خواننده می‌گذارد.

چرا باید کتاب تاریخ تحلیلی اسلام را بخوانیم؟

این کتاب صرفاً روایتگر تاریخ نیست، بلکه با رویکردی تحلیلی و نقادانه، علت بی تفاوتی‌ها و دشمنی‌ها در قبال پیامبر را برای مخاطب روشن می‌کند. درک چگونگی شکل‌گیری انحراف‌ها در صدر اسلام، به ما کمک می‌کند مسیر امروز را بهتر بشناسیم و از تکرار اشتباهات تاریخی جلوگیری کنیم.

کتاب تاریخ تحلیلی اسلام را به چه کسانی پیشنهاد می‌کنیم؟

مطالعه‌ی کتاب «تاریخ تحلیلی صدر اسلام» را  به طلاب، دانشجویان و علاقه‌مندان به مطالعات تاریخی و دینی و همچنین پژوهشگران تاریخ اسلام پیشنهاد می‌کنیم.

برشی از کتاب تاریخ تحلیلی اسلام:

ما درباره‌ی نماز و روزه و سایر معارف دین، آزمایش نمی شویم؛ بلکه راجع به اولیای خدا است که آزمایش می شویم. این اصل امتحان ما است. این طور نیست که بخواهند میزان عدالت‌گرایی و پایبندی ما به اصول اخلاقی و اعمال عبادی را بسنجند. اصل امتحانی که در هر زمان سلامت و عدم سلامت قلب انسان را تعیین می‌کند میزان ارادت ما به شخص ولی خدا است. به همین دلیل است پیامبر اکرم(ص) می فرماید: «کسی که بمیرد و امام خود را نشناسد به مرگ جاهلیت مرده است.»