کتاب تشیع و مشروطیت در ایران از عبدالهادی حائری، به بررسی دقیق و مستندی از واکنش رهبران مذهبی در برابر انقلاب مشروطیت میپردازد. در این اثر، نویسنده بازگو میکند که چگونه روحانیون و مراجع شیعه نه تنها در حیطههای مذهبی بلکه در عرصههای عملی و فکری، نقش بسزایی در حمایت از خواستهای مشروطهخواهی و تحولات سیاسی آن دوران داشتند. حائری با کاوش در اندیشههای رهبران مذهبی، از جمله دیدگاههای مرحوم میرزا محمد حسین نائینی، نشان میدهد که مواجهه مذهبی با تحولات سیاسی، ابعادی چندوجهی دارد؛ از یک سو، فعالیتهای عملی برای مقابله با چالشهای آن دوران و از سوی دیگر، ارائه کمکهای فکری به منظور تبیین مبانی مشروعیت انقلاب.
این کتاب علاوه بر پرداختن به نقطهنظرهای مؤید مشروطه، به بررسی دیدگاههای مخالفان این جنبش نیز میپردازد و با ارائه تحلیلی همهجانبه، تصویری جامع از نحوه برخورد مذهبیون با انقلاب مشروطیت ارائه میدهد. در ادامه، نقش تشیع در شکلگیری زیرساختهای سیاسی و دموکراتیک مورد تاکید قرار گرفته و تأثیر آن بر اندیشههای قانونی و جنبشهای مردمی تحلیل شده است. نویسنده با اشاره به ابعاد مختلف تعامل بین دین و سیاست، نشان میدهد که چگونه روحانیت در جهتدهی به تحولات اجتماعی و سیاسی آن دوره مشارکت فعالی داشتند.
این اثر، که توسط انتشارات امیرکبیر منتشر شده، منبعی ارزشمند برای پژوهشگران و علاقهمندان به تاریخ مشروطه و تعاملات میان دین و سیاست به شمار میآید و به کمک آن میتوان به درک عمیقتری از پویاییهای عصر مشروطه دست یافت.
این کتاب بهویژه برای کسانی که به نقش روحانیت در تاریخ ایران، اندیشههای مذهبی و سیاسی مرحوم میرزا محمد حسین نائینی و تأثیر آنها بر جنبشهای اجتماعی و سیاسی علاقه دارند، بسیار مفید است. همچنین پژوهشگران، دانشجویان تاریخ و علوم سیاسی و کسانی که به تحلیلهای مذهبی در زمینه تحولات سیاسی و اجتماعی توجه دارند، از مطالعه این اثر بهرهمند خواهند شد.
هنگامی که نائینی تصمیم گرفت کتابی پیرامون لزوم بنیان گذاری یک رژیم پارلمانی بنویسد حکومت استبدادی محمد علی شاهی هنوز بر سر قدرت بود و مبارزات قلمی بر ضد یک رژیم نو مشروطه به اوج گسترش خود رسیده بود. علمای ضد مشروطه - که نائینی آنان را شعبه استبداد دینی می نامد - پی در پی اعلامیه ها و رساله هایی بر ضد مشروطه نزد رهبران مذهبی نجف می فرستادند. بنابراین نائینی احساس کرد که یک نیاز فوری و حتمی به نوشتن کتابی پیرامون اصول مشروطیت ولی به زبان ساده و قابل فهم عموم میباشد. این نیاز از آن جهت فوری و حتمی احساس گردید که در آن روزها مجلس شورای ملی وسیله محمد علی شاه به توپ بسته شده مشروطیت نوپای ایران دچار تعطیل گردیده بود و علمای استبدادگر به شدیدترین تبلیغات ضد مشروطه ای خود سخت سرگرم بودند. نائینی میگوید که استبدادگران به نام مذهب به حکومت استبدادی کمک میکردند و حقایق را وارونه جلوه می دادند و ... از آلوده ساختن شرع قویم به چنین لکه ننگ و عار عظیم هیچ پروا ... نمی کردند. بنابراین با استناد به همان مآخذ و استدلال های استبدادگران که در همان حدود «حفظ بیضه اسلام دور می زد دست به نوشتن کتاب خود زد کتابی که به عنوان بهترین اثری شناخته شده است که وسیله یک مجتهد شیعه درباره مشروطیت نوشته شده و توجه گروه های گوناگونی از صاحبنظران را به خود جلب کرده است.
نظرات