کتاب تاریخ مردم ایران نوشته دکتر عبدالحسین زرین‌کوب، یکی از برجسته‌ترین آثار در زمینه تاریخ اجتماعی ایران است که در دو جلد توسط انتشارات امیرکبیر منتشر شده است. این اثر فراتر از یک روایت صرف تاریخی، با دیدگاهی تحلیلی به بررسی تحولات اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی ایران می‌پردازد. نویسنده با تکیه بر منابع معتبر و متنوع، تاریخ ایران را از دوران اساطیری و باستانی تا ورود اسلام و سپس دوره‌های مختلف پس از آن تحلیل کرده است. تاریخ مردم ایران نه فقط یک کتاب تاریخی، بلکه سفری به عمق فرهنگ، تمدن و زندگی مردم ایران در دوره‌های مختلف است که خواننده را با زوایای پنهان و کمتر شناخته‌شده تاریخ این سرزمین آشنا می‌کند

جلد اول: ایران پیش از اسلام

جلد اول این کتاب به تاریخ ایران پیش از ورود اسلام اختصاص دارد. دکتر زرین‌کوب با الهام از شاهنامه فردوسی، تاریخ ایران را به دو بخش تاریخ پهلوانی و تاریخ واقعی تقسیم کرده و تلاش می‌کند میان تاریخ اساطیری و تاریخ مستند پیوند برقرار کند. این جلد در ده بخش، دوره‌های مختلف ایران باستان را بررسی می‌کند، از جمله:

دوره اساطیری و کیانیان: روایت‌های مربوط به پیشدادیان و کیانیان، همراه با باورهای مذهبی و تأثیر اوستا.
ورود آریایی‌ها و حکومت مادها: خاستگاه آریایی‌ها و شکل‌گیری نخستین حکومت ایرانی.
امپراتوری هخامنشیان: از کوروش بزرگ تا داریوش و خشایارشا و ساختار سیاسی و اداری این دوره.
دوره سلوکیان و اشکانیان: پیامدهای حمله اسکندر و مقابله اشکانیان با روم.
ساسانیان: قدرت‌یابی اردشیر بابکان، اصلاحات انوشیروان و نبردهای ایران و روم.

در این جلد، علاوه بر بررسی رویدادهای سیاسی، به ابعاد اجتماعی و فرهنگی ایران باستان نیز پرداخته شده است. نویسنده موضوعاتی مانند ادبیات، هنر، آیین‌ها و سبک زندگی مردم را با دقت تحلیل کرده است.

جلد دوم: ایران پس از اسلام

جلد دوم کتاب به بررسی تاریخ ایران پس از ورود اسلام می‌پردازد و از فتح ایران توسط مسلمانان آغاز می‌شود. نویسنده ضمن اشاره به خلافت خلفای راشدین، امویان و عباسیان، به شکل‌گیری سلسله‌های ایرانی همچون طاهریان، علویان طبرستان، سامانیان، صفاریان، غزنویان و سلجوقیان پرداخته است. همچنین، جنبش‌های فکری و اجتماعی نظیر نهضت‌های شیعی، قیام‌های خارجیان و جنبش‌های مزدکی در این دوره بررسی شده‌اند.

در جلد دوم علاوه بر تاریخ سیاسی، به تحولات فرهنگی و فکری ایران در دوران اسلامی نیز توجه دارد. موضوعاتی مانند:

تصوف و کلام اسلامی: گسترش تصوف و ظهور فرقه‌های مذهبی.
فلسفه و علوم اسلامی: ظهور دانشمندانی مانند فارابی و ابن‌سینا.
ادبیات فارسی: رشد زبان فارسی و تأثیر آن بر فرهنگ ایرانی.
جغرافیای تاریخی ایران: توصیف شهرها، راه‌ها و ساختارهای اقتصادی.

یکی از نقاط قوت این اثر، نگاه تحلیلی نویسنده به تاریخ است. زرین‌کوب به‌جای ارائه صرف رویدادها، تلاش می‌کند ساختارهای اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی را بررسی کند و تاریخ اساطیری را به تاریخ مستند پیوند دهد. این رویکرد کتاب را از یک روایت تاریخی ساده فراتر برده و آن را به اثری جامع و تحلیلی تبدیل کرده است.

کتاب تاریخ مردم ایران را به چه کسانی پیشنهاد می‌کنیم؟

این کتاب برای دانشجویان، پژوهشگران و علاقه‌مندان به تاریخ ایران منبعی ارزشمند است. همچنین، افرادی که به دنبال درکی عمیق‌تر از تحولات اجتماعی و فرهنگی ایران در طول تاریخ هستند، می‌توانند از این اثر بهره ببرند.

در برشی از کتاب تاریخ مردم ایران می‌خوانیم:

روزی که بیانیه کوروش بر روی استوانه معروف او در بابل در معرض مطالعه و تماشای مردم گونه گون آن شهر بین المللی دنیای باستان واقع گشت (ح) نوامبر ۵۳۹ ق.م)، آریاهای ایرانی همراه قوم پارس قدم بر صحنه حوادث جهانی نهادند قوم پارس که فاتح جدید بابل از میان آن ها برخاسته بود و بعدها اخلاف و خویشان او غالباً دوست داشتند خود را به آن قوم منسوب دارند، با آنکه چندین فرمانروای دیگر از همین خاندان قبل از کوروش در میان آنها سلطنت کرده بودند، فقط از عهد کوروش (۵۵۹ ق.م) بود که توانست در عرصه رقابتهای بین المللی عصر، خود را برای بنیان نهادن یک امپراتوری بزرگ جهانی شایسته نشان دهد. کوروش که بنیان گذار این امپراتوری شد، پدرانش تا چند پشت در «انشان - عیلام - پادشاه بودند و خود او در همین بیانیه خویش بدین نکته تصریحداشت. در این صورت پیداست که دیگر به روایت کتزیاس - مورخ و طبیب یونانی - که می گوید کوروش پسر چوپانی بود و اصل و نسب درستی نداشت نمیتوان اعتنا کرد و ظاهرا کتزیاس اگر آن روایت را از منابع مخالف کوروش نگرفته باشد می بایست روایتش مبنی باشد بر قصه های عامیانه که دوست دارند ایجاد دولتهای بزرگ را به طبقات عامه و به تأثیر تقدیر و طالع منسوب بدارند. روایت معروف یونانی دیگر هم که میگوید هخامنش جد کوروش را عقابی پرورده است، ظاهراً باید اشارتی باشد به اعتقاد باستانی عامه ایرانیان در تأثیر مرغ دولت؛ همای، بدون شک، در باب احوال کوروش روایات یونانی که جز آنها در باب وی اطلاعات تفصیلی دیگری در اسناد موجود باقی نیست، آکنده از افسانه هاست.

.